HAKRIBI KORUPSAUN KOLUSAUN NEPOTISMU
Hapara korupsaun!, se O lakohi naukten sira goza...
KONTRA PENSAUN VITALISIA
“Lucia Lobato Tinan 5 hela iha Becora”

Wednesday, September 26, 2012

KAK Hasoru MJ, Informa Difikuldade Ne’ebé KAK Infrenta


STL, 26 Setembru 2012

Komisáriu Komisaun Anti-Korupsaun, Adérito de Jesus ho Adjuntu KAK José Neves hasoru malu ho Ministru Justisa (MJ), Dionísio Babo Soares hodi informa kona-ba difikuldade ne’ebé durante ne’e KAK hasoru.

Komisáriu KAK Adérito, ba STL iha edifisiu Ministériu Justisa Kaikoli Segunda (24/9) hateten objetivu hasoru malu ho MJ atu informa difikudade ne’ebé durante ne’e KAK hasoru hanesan edifisiu, tanba ne’e KAK husu autorizasaun ba MJ liu husi Sekretáriu Estadu Terras e Propriedade, atu bele fasilita fatin ne’ebé sufisente, nune’e KAK bele halo servisu ho di’ak.

“Ami iha diresaun barak tamba ne’e ami husu ba Ministru Justisa liu husi Sekretáriu Estadu Terras e Propriedade atu bele fasilita fatin ida ba ami, nune’e ami bele halo ami nia servisu ho diak” dehan Adérito.

Alende informa kona-ba difikuldade Komisáiru KAK mós informa tan funsionáriu KAK ne’ebé to’o agora sei limitadu, atu halo servisu liu-liu iha Investigasaun, tamba ne’e husu ba MJ atu bele enkaixa Formandu sira ne’ebé agora tuir hela formasuan iha Portugál ba KAK, bainhira hotu husi formasaun ne’e.

)* Suara Timor Lorosa’e

Thursday, September 20, 2012

Korupsaun Sai Hanesan Moras Nebe Grave No Hadaet Iha Rai Laran


STL, 20 Setembru 2012

Maximiano Boavida Pereira, S.I. Kom
Korupsaun laos buat foun nebe Nasaun ida nee infrenta, isu korupsaun hanesan isu nebe antigo verdade maibe sempre sai isu nebe fresku atu hodi debates. Korupsaun hadaet kuaje iha nasaun nee nia laran tomak, ho ninia modelu nebe oin-oin husi nebe kiik, hanesan korupsaun tempu (waktu), osan ate too ida nebe perigoju liu mak korupsaun ba Poder.

Virus korupsaun Poder (kekuasaan) ida nee mak perigoju liu. Ninia ironi mak moras nee sei nafatin mosu no hadaet iha kuaje areas hotu iha poder (kekuasaan). Moras korupsaun poder ( kekuasaan) fasil atu diagnosa. carakteristiku moras nee mak hanesan abujo de poder, no ida nee bele da’et ho lais. Ita hateten hadaet tanba inposibel abujo de poder nee sei la suksesu se ema nain ida deit mak halo ( bain-bain iha grupos). Maske objektivu ikus liu husi abujo de poder nee mak osan, maibe ninia rezulta (akibat) seluk sei sai perigoju liu. Tanba relasiona ba Povu no Nasaun ida nee ninia vida, ho nee sei sai perigoju liu se karik moras abujo de poder nee hadaet iha kriasaun de regras, Lei no buat importantes seluk tan. Exemplo ida nee mak perigoju teb-tebes kompara osan Nasaun nian nebe lakon.

Buat nebe sai perguntas se mak sai autor principal husi praktika habelar ou hafahe ga hadaet virus korupsaun ida nee, no bot oinsa ninia nivel imunidade. Atu resposta perguntas nee laos buat defisil ida mos. korupsaun poder (kekuasaan) so bele hadaet husi ema nebe kaer poder. Moras abujo de poder bele desenvolver husi ema nebe iha poder. Tanba sa mak sira bele hetan poder? Tanba ita foba sira poder hirak nee, no bain-bain sira iha nível de imunidade nebe as teb-tebes duke povu nebe hanesan sidadaun bai-bain. Ho nee ita hotu sai parte husi Causa? Laos tengki.

Halo lei ou regras iha Nasaun hanesan partes ida husi prosesu politika. Tanba husi prosesu politika ho nee ninia autor mak Politiko nain sira. Nee mak resposta kuaje los nian. Nasaun ida nee presija politico nain nebe nakonu ho vontade servi dor ba Nasaun. Servi signifika katak fo inportansia liu ba nesesariu Nasaun nian ( kepentingan bangsa) no Povu nian, tau as liu nesesariu Nasaun no Povu nian iha leten duke nesesariu privadu, grupos, clase sa tan nesesariu Partidu Politiku. Nasaun ida nee la presija Politiko nebe limpeja osan Nasaun, limpeja kualker sasan, ou sira nebe lolos nee laho ( tikus) maibe finji hanesan Politiku nebe diak.

Korupsaun hanesan isu ida nebe sempre hetan fatin iha kualker ema se deit atu koalia no hare ba isu nee, korupsaun isu nebe popular liu, Artistas Naionais ou internasionais sira nia popularitasaun la too atu sukat ou kompara ho isu korupsaun. Wainhira ita loke media massa liliu media cetak isu nebe la seluk la let ita sempre le kona ba mak isu korupsaun, nune mos iha komunidade nia let wainhira koko tur hamutuk rona katuas ou maluk joven balun dala lia halimar sempre ita mos rona laseluk la let nafatin sira mos koalia kona ba korupsaun, ate sira iha kbit hodi temi autor korupsaun sira nia naran, lahatene autor sira nee tebes komete iha korupsaun duni ou lae, maibe nee mak populasaun nia hare. Los duni korupsaun hanesan moras ida nebe hadaet ba mai ona.

Timor Leste hanesan Nasaun foun nebe fasil atu sai fatin ba praktika korupsaun. Hahalok nee ita hare hahu husi ukun an fofoun too oras ida nee povu nia moris nafatin kiak ba beibeik. Korupsaun fasil atu akontese iha instituisaun governu ( laos deit iha Governu maibe iha NGO barak mos halo praktika korupsaun, I iha ita nia uma laran rasik mos ita praktika halo korupsaun). Hahalok korupsaun mosu makaas hanesan tutu keu ida iha Nasaun nee nia laran parese ita nia lei nebe ninia implementasaun sei fraku. Comisaun Anti Corupsaun ( CAC) hari iha tinan 2 liu ba ho objektivu atu kombate Korupsaun maibe nee laos fasil ida ba CAC tan CAC hamrik husi zero no neneik ba neneik sei sai Hero.

Relasiona ho korupsaun nee, politik iha Nasaun ida nee hare nakonu ho impresaun kokomentu, aprendijajem, trial and error. Ema barak iha esperansaatu mosu mudansa ba Nasaun ida nee hodi mosu husi korupsaun nebe infectados kuaje iha kualker artikulasaun vida nasaun ida nee nian. Valor importantes mai ita hotu nudar sidadaun Timor mak nee ital abele intrega deit ba CAC mak luta hodi kombate korupsaun. Se ita hakarak Rai ida nee livre husi moras korupsaun entaun ita hotu tengki sai informador hodi hatutan informasaun ruma nebe karik ita hatene no hetan kona ba praktika husi korupsaun atu nune bele CAC bele hatene no prosesa. CAC ninia fungsaun hanesan Doutor atu nune kura no prevene moras korupsaun ida nee.maske defisil atu halakon maibe bele hamenus ou redus ituan hahalok korupsaun ida nee, defisil atu lakon tan korupsaun buat nebe encoberto (terselubung) signifika katak autor husi korupsaun sempre daet malun. Ohin loron ita moris iha ukun an, no Nasaun ida nee hamrik nudar Nasaun ida nebe Demokratiko tanba nee demokrasia labele sai deit hanesan ponte ida ba ema elit politiku sira hodi hariku an, familia no partido ou sira nia grupo. Nee duni hakbesik ba iha CAC hodi hatutan informasaun se karik hatene ema ruma involbe iha korupsaun atu nune CAC bele hola medidas hodi bele prevene lalais moras korupsaun nebe hadaet tun sae ona. Koperativa ho CAC hodi rejolve korupsaun atu nune hatudu katak sidadaun Timor ninia kontribuisaun ba Nasaun ida nee mos bot tebes hodi kombate korupsaun hahu husi Sucos, sub-distritu, distritu, mai iha capital Nasaun, Parlamentu, husi Jaco to’o Oekuse labele iha Laho (tikus) tur hodi ukun.

Negeri ini butuh politisi sejati, bukan polytikus yang artinya banyak tikus atau sekumpulan tikus (Heru Lelono)

Husi: Maximiano Boavida Pereira, S.I. Kom 
No. Hp : +67077907796 Email : coboy_max@yahoo.com 
Hela fatin : Ro-Ulo, Bahu, Baucau

Thursday, September 13, 2012

Kobransa Ilegal Partensia Korupsaun


STL, 13 Setembru 2012

DILI - Tribunal Distrital Dili (TDD) Kuarta (12/9), halao julgamentu ba arguido LD nebe deskonfia hetan akuzasaun forti husi Ministeriu Publiku, tanba, halo kobransa illegal  veteranus sira.

Kazu nee deskobre depois komunidade hamutuk ema nain haat husi suku Fahisoi, sub Distrito Lequedoe lori kordinador komisaun, Antigo Kombatentes da Libertasaun Nasional ba Tribunal, tanba nia halo kobransa illegal ba funu nain sira nebe simu osan pensaun.

Tuir akuzasaun ministeriu public nian katak, arguido LD nudar kordenador klandestina nebe rekolha dadus ema nebe mate iha tempu funu ba ukun rasik aan. Mas kestaun arguidu halo kobransa ba familia martires sira, wainhira simu ona osan. Vitima husi aktu arguidu nian maka Manuel, Alcino Vila Nova, Albertino da Costa Antonio Matias.

Hafoin rona akuzasaun, Tribunal fo opsaun rua ba arguido, mak hanesan, koalia, no nonok, deit, maibe arguido ne’e hili dalan nonok, hodi rona deit deklarasaun vitima sira mak, fo sasin ba tribunal kona ba akontesementu ne’e.

Iha fatin hanesan, vitima Manuel deklara katak, osan nebe nia fo ba arguido laos arguido mak husu maibe, vitima sira fo ba arguido hanesan osan pulsa nian, tanba arguido lakon tempu lao ba mai hodi trata dokumentus martires sira nian. “Hau fo osan ne’e ba arguido tanba hau hanoin arguido, uja tempu barak hodi trata dokumentus ami nian, tanba ne’e osan nebe hau fo laos fo ho liafuan ruma, maibe hau fo tanba hanoin arguido ne’e uja motor privadu hodi trata dokumentus martires sira nian.

Iha sorin seluk, vitima Albertino da Costa hatete ba tribunal katak, nia ho nia kolega nain tolu seluk, simu osan hamutuk, U$ 6500 osan nebe sira simu arguido mak trata duni dokumentus, vitima sira mos hanoin atu fo osan transporte, U$ kada ema ida fo 20, maibe, arguido la simu osan ne’e arguido nia hakarak kada ema ida fo U$ 200. “Hau ho kolega sira seluk, iha hanoin ona atu fo osan pulsa, maibe, arguido ida ne’e, hein deit mak, ema fo mos lae sisi fali ami hanesan osan tusan nebe ami debe husi arguido,”dehan vitima Albertino.

Kazu nee preside husi Juiz koletivo, Edite Palmira,(juiza presidente), Jose Maria de Araujo, Antonio Gomes, Jose Ximenes reprezenta husi Ministeriu Publik, no Olga Barreto reprezenta defensoria Publika. nes

Monday, September 10, 2012

Komando PNTL Marka Prezensa Iha Edifisiu KAK


Dili - Komandante Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) Komisariu Longinhos Monterio Marka Prezensa Iha Edifisiu Komisaun Anti Korupsaun (KAK), asina Akordu hamutuk ho Komisariu Komisaun Anti Korupsaun (KAK), Aderito de Jesus atu servisu hamutuk hodi kombate Korupsaun iha rai laran.

Prezensa Komandante PNTL Komisariu Longinhos Monteiro Iha edifisiu KAK ho objetivu atu halo asina akordu entre institusaun PNTL no KAK hodi fortifika diak liu tan servisu entre KAK no PNTL nebe halao tiha ona durante ne’e.    

Hafoin asina Nota Entimentu Komandante PNTL, Komisariu Longinhos Monteiru Informa katak, asina akordu nebe halao parte rua Hanesan KAK no PNTL atu Intende malu no servisu hamutuk hodi bele aumenta kapasidade operasional inklui mos koinesementu ba  iha area investigasaun. 

“Hau hanoin servisu hamutuk nebe ami halao inisitava diak nebe KAK diskuti no ami indente malu kedas, tan nee’e ami halo ona asinatura ne’e bele hatete mai oin Policia tenki iha aktividade barak  nebe servisu hamutuk ho KAK,” dehan Longinhos ba Jornalista Sesta (07/09) iha edifisiu KAK Farol. Informasuan kompletu iha STL Jornal no STL We, edisaun Sabado (8/9). Timotio Gusmão/ Ines das Dores

STL, 07 Setembru 2012